چرا ساختمان کعبه مکعبی شکل است؟
از امام صادق(ع) سؤال شد: براى چه کعبه، کعبه نامیده شده است؟ آن‌حضرت فرمود: «زیرا چهارگوش می‌باشد». سؤال کننده پرسید: براى چه چهارگوش می‌باشد؟ امام(ع) فرمود: «زیرا محاذى و برابر بیت المعمور[1] است و آن چهار گوش می‌باشد». سائل پرسید: براى چه بیت المعمور چهار گوش است؟ امام(ع): «زیرا محاذى عرش است و آن چهار گوش می‌باشد». محضر مبارکش عرض شد: چرا عرش مربّع است؟ آن‌حضرت فرمود: «زیرا کلماتى که اسلام بر آن بنا شده چهار تا است و آنها عبارتند از: «سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا اله الّا اللَّه و اللَّه اکبر».
محمد تقی مجلسی(ره) در شرح این روایت و ارتباط این چهار کلمه شریف با چهار گوش خانه کعبه، چنین می‌گوید:
بیت المعمور مربّع است؛ زیرا برابر عرش است که مربّع می‌باشد و چرا عرش مربّع است؛ زیرا کلماتى که بناى اسلام بر آن نهاده شده، چهار کلمه است که به آن «تسبیحات اربعه» گویند.
ممکن است مراد از عرش در این روایت؛ علم باشد و بناى علوم و معارف حقیقی الهی بر این چهار کلمه بناگزاری شده است؛ به این بیان: «سبحان اللَّه»؛ یعنی این‌که ذات مقدس الهى منزّه از آن است که جسم باشد، یا از قبیل جواهر ممکن الوجود باشد، یا در جهت و یا مکان باشد، یا دیدنى باشد، یا حلول کند در غیر خود، یا متحد با غیر شود. صفات او بزرگ‌تر از صفات ممکنات است و صفات او جدای از ذات نیست، بلکه صفات او عین ذات او است. و منزّه است از ظلم و از هر چه لایق ذات اقدس او نیست.
«الحمد للّه»؛ به معناى این است که جمیع ستایش‌ها و سپاس‌ها مخصوص ذات او است. پس لازم است که جمیع کمالات نیز مخصوص ذات او باشد و چنین ذاتى شایسته پرستش است.
«لا اله الا اللَّه»؛ یعنی خدا، واجب الوجودی است که مستجمع جمیع کمالات و در ذات و صفات یگانه است و او را شبیهى و نظیرى از مادّیات و مجرّدات نیست.
و به «اللَّه أکبر» معارف الهی و خداشناسی تمام و کامل می‌شود؛ زیرا بیان عظمت او است به مرتبه‌ای که عقل‌های عقلا از معرفت ذات و صفات او عاجزند و نهایت معرفت آن است که بدانند ممکن نیست به ذات اقدس واجب او برسند. و هر رکنى از ارکان کعبه حقیقى که ذات اقدس او است، مشتمل است بر کلمه‌ای از این کلمات. پس وقتی بنده روى دل خود را در عبادات متوجه آن کعبه کند، بداند که معرفت کامل آن ذات ممتنع است و رو به این ارکان اعتقادی نموده او را عبادت کند که اگر به این نحو نداند، عبادت او نکرده است، بلکه ساخته خیالى خود را بندگى کرده است.
[1]. بر طبق روایات؛ «بیت معمور» خانه‌اى است در آسمان، که محل زیارت ملائکه است و فرشتگان آن را به عبادت آباد دارند.
***
چرا خانه خدا به شکل چهار گوشه (مربع ) ساخته شده است؟
علامه طباطبایی درباره دلیل مادی بنای کعبه به شکل چهار گوش می فرمایند: «كعبه تقریبا ساختمانى به صورت مربع بنا شده كه هر ضلع آن به سمت یكى از جهات چهارگانه: شمال، جنوب، مشرق و مغرب بوده و بدین جهت اینطور بنا شده كه بادها هر قدر هم كه شدید باشد، بارسیدن به آن شكسته شود و نتواند آن را خراب كند.»
البته باید در نظر داشت که این دلیل مادی، می تواند همراه با دلایل معنوی و نشان دهنده باطنی عمیق تر باشد، چنانکه سعی بین صفا و مروه، با چهار وقوف بر صفا و چهار وقوف بر مروه است. اگر چه سعی بین این دو، هفت مرتبه است.
همچنان که فرشتگان کمک کننده به حضرت ابراهیم (ع) در بنای کعبه، چهار تن بودند: خداوند، چهار فرشته را نیز به یارى آنان فرستاد. فرشتگان سنگها را به دست حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل على نبینا و آله و علیهما السلام مىدادند ... و حضرت ابراهیم و اسماعیل على نبینا و آله و علیهما السلام سنگها را روى هم قرار مىدادند.
در روایاتی نیز چهار گوشه کعبه، به تسبیحات اربعه مرتبط شده است: «امام صادق(علیه السلام) فرمود: « كعبه چهارگوش است چون محاذى بیت المعمور است. بیت المعمور چهارگوش است، چون محاذى عرش است. عرش چهارگوش است چون كلماتى كه دین اسلام بر آن استوار است چهار است: ۱ـ سبحان الله ۲ـ الحمد لله ۳ـ لا إله إلاّ الله ۴ـ الله اكبر.»
روایت شده كه چند تن از یهود خدمت رسول خدا (ص) آمدند و گفتند اى محمد توئى كه معتقدى رسول خدائى و آنى كه باو وحى شود چنانچه بموسى بن عمران پیغمبر؟ ساعتى خاموش شد و فرمود آرى من سید اولاد آدمم و بخود نبالم من خاتم پیغمبرانم و امام متقیان و و رسول پروردگار عالمیان، گفتند بسوى چه كسانى عرب یا عجم یا بسوى ما یهود؟ خدا این آیه را فرستاد[اعراف/۱۵۸] بگو اى محمد من رسول خدایم بشما همه، اعلم آنها گفت اى محمد من ده كلمه از تو میپرسم كه خدا هنگام مناجات در بقعه مبارك بموسى بن عمران عطا كرده و آنها را جز پیغمبر مرسل یا فرشته مقرب نمیداند، پیغمبر فرمود بپرس از من. گفت: ۱- بمن خبر ده از كلماتى كه خدا براى ابراهیم برگزید چون خانه كعبه را ساخت؟ آنها سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا اله الا اللَّه و اللَّه اكبر بودند. براى چه خانه كعبه را چهار گوش ساخت؟ براى همین چهار كلمه.
