با سلام
ادم (Edema) یعنی “ورم”.
لنف هم مایعی است که در فضای بین سلولها جریان داشته کار تغذیه و حمایت از سلولهای بدن را بر عهده دارد. لنف در شبکه ای از رگهای لنفاوی (مطابق شکل) جریان پیدا می کند و سرشار از پروتئین ها ، گلبولهای سفید و سموم ایجاد شده توسط سلولها است.
رگهای لنفاوی هر چند سانتیمتر با هم مجتمع شده و غدد لنفاوی را ایجاد می کنند. به راحتی می توانید این غده های لنفاوی را در زیر بغل ، گردن و کشاله ران لمس نمائید. حال اگر به هر دلیلی مایع لنف در مسیر خود دچار انسداد یا کندی شود ، تجمع پیدا کرده ، ورم ایجاد می شود ، که به آن ادم لنفاوی گفته می شود.
در چه بیمارانی ادم لنفاوی دست اتفاق می افتد؟
در سرطانهای سر و گردن ، زیر بغل و سینه به سه دلیل ممکن است ادم لنفاوی دست رخ دهد :
۱- ممکن است تومور بر اثر رشد ، مسیر رگهای لنفاوی را مسدود نماید.
۲- ممکن است جراح حین جراحی برخی از غدد و رگهای لنفی را خارج کند و بدین دلیل جریان لنف کند شود.
۳- ممکن است بعد از اشعه درمانی رگهای لنفی سفت و تنگ شوند.
احتمال وقوع این عارضه چقدر است؟
خوشبختانه تنها در ۳۰% از بیماران دچار درگیری در نواحی مذکور دچار این عارضه می شوند. آگاهی بیمار از اقدامات پیشگیرانه می تواند به میزان زیادی از وقوع این عارضه جلوگیری نماید.
این عارضه چه خطراتی را برای بیمار ایجاد می کند؟
ادم لنفاوی دست یک عارضه پیشرونده است ، یعنی در صورت ابتلاء اگر اقدام موثری صورت نگیرد ، هر روز وخیم تر می شود و گاهی قطر دست بیمار بر اثر تجمع مایعات چندین برابر اندازه طبیعی می شود.
تجمع سموم موجب مسمومیت سلولها شده ، سلولیت (التهاب سلول) ایجاد می شود. گاهی شدت سلولیت به حدی است که نیاز به بستری در بیمارستان و تزریق آنتی بیوتیک دارد.
همچنین مایعات انباشته شده به اعصاب دست فشار وارد کرده موجب درد و کاهش کارآیی اندام می شود.
و درنهایت فشار ورم بر رگهای دست ، خونرسانی را دچار اختلال شده، احتمال ابتلاء به عفونت افزایش پیدا می کند.
چگونه می توان از این عارضه پیشگیری کرد؟
بیمارانی که تحت جراحی سرطان سینه ، سر و گردن و زیر بغل قرار گرفته اند باید با دقت نکات زیر را رعایت نمایند:
جلوگیری از عفونت و جراحت
هر گونه بریدگی در پوست اندام درگیر ، راه نفوذ میکروبها را فراهم می کند و این مسئله می تواند موجب عفونت و تورم دست شود.
اقدامات:
۱- از انجام آشپزی ، باغبانی ، خیاطی و کارهای منزل با دست طرف درگیر خودداری نمائید.
۲- از گرم یا سرد کردن شدید عضو درگیر خودداری کنید.
۳- خونگیری و تزریقات وریدی در دست مبتلا ، ممنوع است.
۴- جهت رفع موهای زاید اندام ، به جای تیغ و ماشین برقی از کرم های موبر استفاده کنید.
۵- جهت نرمی و پیشگیری از ترک پوست دست از کرمهای مرطوب کننده استفاده کنید.
پیشگیری از وارد شدن فشار اضافی به عضو درگیر
فشار اضافی ممکن است عروق خونی و لنفاوی ناحیه زیر بغل را دچار اختلال نماید و این مسئله تجمع مایع را در دست افزایش می دهد
اقدامات :
۱- از پوشیدن لباسهای تنگی که زیر بغل را تحت فشار قرار می دهد خودداری کنید.
۲- لباسهای نخی استفاده کنید و از پوشیدن لباسهای با الیاف مصنوعی که موجب افزایش تعریق می شود خودداری کنید.
۳- در مسافرتهای هوایی طولانی از آستین های کشی استفاده کنید.
کمک به تخلیه مایعات لنفی دست
۱- ماساژ روزانه عضو
مطابق شکل دست را بر جایی بالاتر از سطح قلب تکیه داده از انگشتان تا زیر بغل را طوری ماساژ دهید که مایعات و سموم جمع شده به سمت زیر بغل و قلب جریان پیدا کند.
این حرکت را روزی دو بار و هر بار به مدت ۲۰ – ۱۵ دقیقه انجام دهید.
۲- قرار دادن دست بالاتر از سطح قلب
مکان خاصی را در منزل به خود اختصاص دهید و حلقه ای پارچه ای را از سقف آویزان کنید و هنگام استراحت و یا تماشای تلویزیون ، دست خود را از حلقه آویزان کنید تا مایعات در اندام تجمع پیدا نکند.
بهبود قدرت عضلانی و دامنه حرکت عضو
بعد از جراحی به دلیل درد معمولاً بیمار از تحرک عضو خود داری می کند این مسئله موجب کاهش قدرت عضلانی و سفتی مفاصل می شود. درحالیکه اگر قدرت عضلانی کافی باشد و مفاصل در دامنه صحیح حرکت نمایند ، تجمع مایع هم کمتر اتفاق خواهد افتاد .
بنابراین بهتر است بیمار زیر نظر پزشک معالج و فیزیوتراپ ورزشهایی را جهت بهبود قدرت عضلانی و دامنه حرکت مفاصل به انجام برساند.
قبل از شروع به نکات کلی زیر توجه کنید :
حرکات را ۲ بار در روز و هر بار به مدت ۲۰ -۱۵ دقیقه انجام دهید.
از وارد کردن فشار اضافی به عضو خودداری کرده ، متناسب با توانایی خود فشار وارد نمائید.
حرکات را به ترتیبی که توصیف شده است انجام دهید.
بهتر است جهت حفظ تقارن بدن و جلوگیری از وارد آمدن فشار به ستون فقرات حرکات را مقابل آینه انجام دهید.
هر حرکت را ۵ – ۳ بار انجام دهید و پس از کمی استراحت مجدد تکرار نمائید.
به مرور زمان می توانید حرکات را تا ۱۰ بار افزایش دهید.
حرکت اول: تنفس شکمی
هدف : بهبود تنفس ، پیشگیری از خستگی
نحوه انجام : در وضعیت ایستاده قرار بگیرید . هوا را با دهان بسته از راه بینی با دم عمیق وارد ریه کرده ، پس از ۳ ثانیه ، از راه دهان خارج نمائید. این حرکت را ۵-۳ بار تکرار نائید.
حرکت دوم: حرکات کششی گردن
هدف : افزایش دامنه حرکت گردن
نحوه انجام: به آرامی گردن خود را به طرفین و جلو خم کنید. در هر بار خم کردن باید در عضلات سمت مقابل کشش را احساس کنید. گردن را به مدت ۵ ثانیه در حالت کشش نگه دارید سپس به وضعیت قائم باز گردانید.
توجه داشته باشید که حرکت باید بسیار آرام انجام شود ، تا به مهره های گردن آسیب وارد نشود.
حرکت را برای چهار جهت (چپ ، راست ، جلو ، عقب) انجام دهید. برای هر کدام از طرفین ۵-۳ بار حرکت را تکرار نمائید.
حرکت سوم: کشش دست و آرنج
هدف : افزایش قدرت عضلانی ساعد و بازو جهت کمک به درناژ
نحوه انجام : در مقابل دیوار بیاستید. کف دو دست را در مقابل خود به دیوار فشار دهید . به آرامی سر خود را به سمت جلو خم کنید. تا جائیکه می توانید پاهایتان را به سمت عقب جابجا کنید.
حرکت چهارم : کشش زیر بغل
هدف : افزایش قدرت عضلات زیر بغل جهت کمک به درناژ
نحوه انجام: آرنج سمت جراحی شده را خم کنید و با کمک دست مقابل بازو را به سمت بالای سر بکشید. ۵ ثانیه نگه دارید ، بطوریکه در زیر بغل احساس کشش کنید . سپس دست را به وضعیت استراحت باز گردانید. این حرکت را ۵- ۳ بار تکرار کنید.
حرکت پنجم : کشش بازوها
هدف : افزایش قدرت عضلات بازو جهت کمک به درناژ
نحوه انجام: مطابق شکل آرنج سمت جراحی شده را یه کمک دست مقابل نگه دارید. بازو را در سطح شانه بالا ببرید و سپس به آرامی آنرا به طرف سر خم کنید.
حرکت ششم: کشش عضلات نزدیک کننده بازو
هدف : افزایش قدرت عضلات بازو و کمک به درناژ
نحوه انجام: مطابق شکل کنار دیوار بیاستید. دست را روی دیوار قرار دهید. اکنون با حرکت بدن به سمت دیوار ، دست را بالا ببرید. تا جائیکه کشش را در زیر بغل احساس کنید. ۵ ثانیه در همین وضعیت نگه داشته سپس آزاد نمائید.
بهتر است هنگام انجام این حرکت مدادی در دست داشته باشید تا محل حداکثر بالا رفتن نوک انگشتان بر روی دیوار را علامت گذاری کنید. بدین ترتیب می توانید میزان پیشرفت خود را ارزیابی کنید.
حرکت را ۵ – ۳ بار تکرار نمائید.
حرکت هفتم : ورزش با میله
هدف : افزایش دامنه حرکت دست
نحوه انجام : یک میله چوبی را جلوی بدن طوری در دست بگیرید که دو کف دست رو به پائین و فاصله دو دست در حدود ۶۰ سانتی متر باشد. به آرامی میله را در مقابل بدن به سمت بالا برده و به پائین بر گردانید. در همین وضعیت میله را به سمت راست و چپ نیز حرکت دهید. همین حرکات را در وضعیتی که میله را در عقب بدن نگه داشته اید ، تکرار کنید.
حرکت هشتم : کشیدن حوله
هدف : افزایش دامنه حرکت دست
نحوه انجام : یک روسری یا حوله را مانند شکل به صورت مورب در پشت خود قرار دهید. دست پائینی (دست مبتلا) و دست بالایی (دست سالم) باشد. اکنون تلاش کنید به کمک دست بالایی دست پائینی را بالا بکشید. دقت کنید که هنگام حرکت نباید به جلو خم شوید.
حرکت نهم : چرخاندن شانه ها
هدف : افزایش دامنه حرکت شانه ها
نحوه انجام: به صورت قائم بیاستید . مفصل شانه را به صورت دورانی از جلو به عقب به آرامی بچرخانید. پس از ۵- ۳ حرکت ، کمی استراحت کرده در جهت عکس ، از عقب به جلو تکرار نمائید.
حرکت دهم : فشردن دست روی توپ
هدف : افزایش قدت عضلات مچ و کمک به درناژ لنفاوی
نحوه انجام : یک توپ کوچک گلف یا هفت سنگ را در دست خود بگیرید و به آرامی فشار دهید. چند لحظه نگه دارید و سپس رها کنید.
خسته نباشید ؛ میدانم کمی در روزهای اول دشوار و نا امید کننده است اما صبور باشید ، به زودی از اینکه می توانید به راحتی حرکات را انجام دهید ، احساس خوبی خواهید داشت.
بزودی حتی می توانید انجام حرکات را به سایر بیماران هم آموزش دهید و بدین ترتیب احساس مثبت بیشتری خواهید داشت.
حرکات پانتومیم:
انجام حرکات پانتومیم مانند شانه زدن مو ، پاک کردن سطح میز ، پاک کردن دیوار ، پوست کندن سیب زمینی ، چرخاندن سنگ آسیاب یا هر حرکت نمایشی دیگری که مفاصل را از خشکی در بیاورد می تواند در پیشگیری از بروز ادم لنفاوی جلوگیری کند.
